KANUN YARARINA BOZMA

3 Görüntüleme 13 Mayıs 2025, 14:14

1. Giriş

Ceza yargılamasında adaletin sağlanması ve hukuka aykırı kararların düzeltilmesi, yargı sistemine duyulan güvenin temel taşlarındandır. Bu bağlamda, olağanüstü kanun yolları arasında yer alan kanun yararına bozma, kesinleşmiş hükümlere karşı istisnai olarak başvurulabilen, kamu yararını gözeten ve sistem içi dengeyi koruyan önemli bir yoldur. Türk Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 309. maddesinde düzenlenen bu kurum, temel hakların korunmasına ve yargılamaların usule uygun yürütülmesine katkı sağlamaktadır.

2. Hukuki Dayanak ve Tanım

Kanun yararına bozma, Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 309. maddesi uyarınca, kesinleşmiş ancak hukuka aykırılığı sonradan fark edilen kararlara karşı, yalnızca usule ilişkin hukuka aykırılıklar bakımından başvurulabilen bir olağanüstü kanun yoludur.

CMK m. 309/1:

"Yargı çevresinde bulunduğu bölge adliye mahkemesi veya Yargıtay ilgili ceza dairesince incelenmeden kesinleşmiş olan hükümlerde hukuka aykırılık bulunduğunu öğrenen Adalet Bakanı, dosyayı Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına gönderir."

3. Kanun Yararına Bozmanın Amacı

Kanun yararına bozmanın temel amacı, hatalı fakat kesinleşmiş yargı kararlarının kamu yararı gözetilerek denetimini sağlamaktır. Bu yol:

Tarafların değil,
Adalet Bakanlığı’nın ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın inisiyatifiyle işletilir.

Dolayısıyla bu denetim, yargı sisteminde adil yargılanma hakkının güvence altına alınması ve hukuk birliğinin sağlanması açısından önemlidir.

4. Başvuru Usulü ve Yetkililer

4.1. Yetkili Makamlar

Adalet Bakanlığı, yerel mahkemelerce verilmiş ve istinaf/temyiz incelemesine uğramamış kesinleşmiş kararları re’sen veya ihbar üzerine inceler.
Hukuka aykırılık tespit ederse, dosyayı Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’na gönderir.
Başsavcılık ise Yargıtay Ceza Dairesi’ne başvurarak, kararın kanun yararına bozulmasını talep eder.

4.2. Yetkisizlik Halleri

İstinaf veya temyiz incelemesinden geçmiş kararlar hakkında kanun yararına bozma mümkün değildir.
Yalnızca usule ilişkin hukuka aykırılıklar bozma sebebi olabilir; maddi hatalara karşı bu yol işletilemez.

5. Karar Türleri ve Sonuçları

5.1. Bozma Kararı Verilmesi Hâlinde

Yargıtay Ceza Dairesi, hükmü kanun yararına bozarsa, kararın sanık lehine sonuç doğurması halinde yeni bir karar verilebilir.
Ancak bu bozma, kural olarak taraflar lehine bir yeniden yargılama yapılmasını sağlamaz (istisnalar hariç).

5.2. Yalnızca İlgili Mahkemeyi Bağlar

Kanun yararına bozma, yalnızca bozulan kararı veren mahkemeyi bağlar; emsal niteliği taşımaz.

5.3. Sanık Lehine Sonuç Doğurması

Eğer bozma kararı sanık lehine ise, örneğin cezanın düşmesi gibi, doğrudan sanık lehine sonuç doğurur ve karar düzeltilir.

6. Uygulamada Örnek Yargıtay Kararları

Yargıtay 1. Ceza Dairesi, 2024/6505 E., 2024/8184 K., T. 06.12.2024

"Denetimli serbestlik kararının usulüne uygun olarak sanığa tebliğ edilmediği, buna rağmen hükmün kesinleştiği anlaşılmakla; sanığın hak kaybına uğramaması için hükmün kanun yararına bozulmasına karar verilmiştir."

Yargıtay 11. Ceza Dairesi, 2023/5544 E., 2023/7421 K.

"Sanığın müdafi huzurunda sorgusu yapılmadan mahkumiyet kararı verilmesi usul hükümlerine açıkça aykırıdır. Bu nedenle, hüküm kanun yararına bozulmuştur."

7. Eleştirel Değerlendirme

Kanun yararına bozma kurumu, yerel mahkemelerin denetlenmesi açısından etkili bir araç olsa da:

Re’sen değil, Adalet Bakanlığı’nın takdiriyle işletilmesi, uygulamada bu kanun yolunun sınırlı kalmasına yol açmaktadır.
Yalnızca usule ilişkin bozma yapılabilmesi, maddi hataların düzeltilmesini engellemektedir.
Tarafların bu yolu doğrudan kullanamaması, hukuki himayeyi zayıflatmaktadır.

Bu nedenlerle, bazı hukukçular bu yolun kapsamının genişletilmesini ve başvuru hakkının taraflara da tanınmasını önermektedir.

8. Sonuç

Kanun yararına bozma, yargı sisteminde adaletin geç de olsa tesis edilmesini amaçlayan, ancak sınırlı işlevselliğe sahip bir olağanüstü kanun yoludur. Adalet Bakanlığı ve Yargıtay arasındaki hiyerarşik kontrol mekanizmasıyla işleyen bu kurum, kamu düzeni ve hukuk güvenliği açısından önemli bir denetim fonksiyonu yerine getirmektedir. Ancak kapsamının ve erişiminin genişletilmesi, bu denetimin daha etkili olmasını sağlayabilir.

Makale bilgilendirme amaçlıdır. Hukuki destek için iletişime geçebilirsiniz.